Werkwijze Casus: De Geldschieter
Dit schilderij (olieverf op paneel) is getiteld De Geldschieter. Het is in 1688 geschilderd door de Haarlemse schilder Evert Oudendijk. We zien een extravagant geklede bankier die geld uitleent aan een arme sloeber. Ik restaureerde het in 1999 voor F. van Lanschot Bankiers te ‘s-Hertogenbosch. In de kunstcollectie van die bank bevinden zich sinds jaar en dag schilderijen met als thema geld. Je kunt je goed voorstellen dat een kunsthandelaar dit schilderij daar ooit heeft geplaatst.
Bij iedere restauratie gebeurt wel iets bijzonders, krijg je een cadeau. Dat cadeautje is vaak wel een puzzel. Hier kwam tijdens het verwijderen van vergeelde vernis en oude restauratieretouches naar voren dat er ooit twee elementen uit de compositie waren geëlimineerd. Het waren geen veranderingen van de kunstenaar. De elementen zijn later, toen de verf al was uitgehard, door een restaurator weggekrast en over geretoucheerd.
Ik heb de randen van de beschadigingen bestudeerd met een microscoop. Er waren nog kleine resten van de geschilderde elementen te zien. Ook de omtrekken van de beschadigingen alleen al wezen uit dat het hier ging om een kakkend hondje en een spuugpot. Attributen die de bankier ’te kakken zetten’. Iets te veel naar de smaak van die kunsthandelaar misschien?
Met een reconstructie van de elementen zou ik het schilderij een tweede kans kunnen geven. Ik heb eerst andere schilderijen van deze meester en soortgelijke voorstellingen van tijdgenoten bekeken. Met voorbeeldmateriaal en bovenal de resten originele verf als leidraad heb ik het kakkend hondje en de spuugpot gereconstrueerd. Ik vind dat je zo’n reconstructie aan moet durven. Het heeft er origineel misschien toch iets anders uitgezien maar de karikatuur, de bespotting is hersteld en de compositie ademt weer. Terug naar het object zoals het bedoeld is door de kunstenaar. Zoveel mogelijk. Verkleuringen in de verf zelf zal je moeten accepteren. Schade veroorzaakt door oude restauraties en erosie kun je herstellen.
Werkwijze Casus: Babyportret
Jonkheer Pieter Maria Frans van Meeuwen werd in 1837 in ‘s-Hertogenbosch geboren en als baby al geportretteerd. Later werd hij rechter en hij stierf in 1913. Wie de schilder is van dit schilderij (olieverf op doek) weten we niet meer. Het is gesigneerd met een raadselachtige signatuur: een hoofdletter M met daarboven een bijenkorf. Die bijenkorf moet wel op de schilder slaan want deze komt niet voor in het wapen van de familie Van Meeuwen.
Je ziet het schilderij hier na mijn restauratie. Helemaal af… of toch niet helemaal? Onder het rechter handje van de zitter zie je nog een scheurtje in het schilderij. Ik heb dat scheurtje bewust gehandhaafd. Deze schade is gedocumenteerd achter op het schilderij. Het opschrift ‘Zijn zoontje Pieter Léon schoot met pijl en boog op dit schilderij’ spreekt boekdelen. Er waren meer problemen. Craquelures en verpoetsingen waren wél het gevolg van veroudering en slechte restauraties in het verleden. Deze schade heb ik hersteld.
Soms is terug gaan naar het object zoals het bedoeld is door de kunstenaar niet aan de orde. Denk ook maar aan de kerven en krassen van een Beeldenstormer. Die hebben, net als het scheurtje in het Babyportret, een waarde voor zich. De schade vertelt iets wezenlijks over de geschiedenis en het gebruik van het schilderij.
Het portretje is nog altijd in de familie en heeft daar een soort totemfunctie. Het zit nog gevat in zijn originele Empirestijl lijst. Op een antiek tafeltje onder het schilderij staan familiefoto’s in zilveren lijstjes. Foto’s ook van kindjes die, inderdaad, lijken op Pieter Maria Frans. Oh ja, Pieter Léon, de jonge kunstvandaal, werd ook rechter en leefde van 1870 tot 1921.